Etruskowie

Około  1000  r. p.n.e.  pojawił  się  w  Italii  lud,  który  sam  nazwał  siebie  Rasenna,  przez  Greków  zwany  Etruskami  przybyły  prawdopodobnie  z  Azji  Mniejszej,  na  co  wskazuje  ich  kultura  materialna  i  wierzenia  religijne.  Być  może  należy  powiązać  Etrusków  z  ludnością  mieszkającą  nad  Morzem  Marmara.  Nie  rozstrzygnięta  jest  nadal  kwestia  w  jaki  sposób  przybyli  do  Italii.  Zdaje  się,  że  byli  oni  jednym  z  wędrujących  ludów  morskich,  na  co  wskazywałoby  podanie  o  Eneaszu.  Etruskowie  zostawili  wprawdzie  wiele  tysięcy  napisów,  głównie  grobowych,  które  mogłyby  rzucić  trochę  światła  na  ten  problem,  ale  język  ich  oparł  się  jak  dotąd  wszelkim  próbom  odcyfrowania. 

Przyniósłszy  ze  sobą  ze  Wschodu  rozwinięty  ustrój  społeczny Etruskowie  ujarzmili  ludność  miejscową,  a  Greków,  Wenetów,  Umbrów  czy  Osków  zepchnęli  do  rzędu  ludności  zależnej,  zobowiązanej  do  pracy  i  służby  wojskowej.  Górując  nad  tą  ludnością  organizacją  społeczną  i  kulturą  materialną  budowali  Etruskowie  na  podbitych  obszarach  liczne  miasta,  które  tworzyły  odrębne  państwa  rządzone  przez  arystokrację.  Rasennowie   nie   wytworzyli   na   terenach   przez   siebie   podbitych  jednego  państwa,  a  jedynie  związek  miast,  do  którego  należały :  Arretium,  Caere,  Clusium,  Cortona,  Peruzja,  Rusellae,  Tarkwinii,  Weje,  Vetulonia,  Volaterre,  Wulci  i  Volsinii.  W  czasie  zebrań  związkowych  odbywały  się  igrzyska,  co  tłumaczy  się  wpływami  greckimi.  W  społeczeństwie  etruskim  przewodnią  rolę  odgrywała  arystokracja  posiadająca  wielkie  majątki  ziemskie,  opłacająca  wyprawy  kupieckie  i  korsarskie.  W  ich  rękach  znajdowały  się  również  warsztaty  rzemieślnicze  produkujące  na  eksport. 

Do  prymitywnej  dotąd  gospodarki  italskiej  wnieśli  Etruskowie  nowe,  bardziej  rozwinięte  formy.  Dzięki  budowie  kanałów  odwadniających  rozwinęło  się  rolnictwo,  a  eksploracja  rud  żelaza  i  miedzi  stworzyła  podstawę  do  rozwoju  metalurgii. Do  wielkiego  rozkwitu  doszedł  handel.  Etruskowie  nawiązali  kontakty  handlowe  nie  tylko  z  ludami  italskimi  budując  na  terenie  Etrurii  sieć  dróg,  lecz  również  z  plemionami  środkowoeuropejskimi  sprowadzając  skóry  czy  bursztyn.  Na  podłożu  tej  kultury  rozwinął  się  dobrobyt  nie  znany  w  innych  częściach  Italii.  Świadczą  o  nim  wspaniale  wyposażone,  do  dziś  zachowane  grobowce,  o  ścianach  pokrytych  malowidłami  ilustrującymi  różne  sceny  z  życia  Etrusków,  zwłaszcza  ich  wierzenia  religijne.  W  religii  na   plan   pierwszy   wysuwa   się   wiara  w  życie  pozagrobowe.  Temu  celowi  służyły  grobowce  z  ich  wyposażeniem  i  rytuał  pogrzebowy  z  igrzyskami  ku  czci  zmarłych.  Świat  bogów  obejmował  bóstwa  niebieskie  oraz  podziemne  i  wzbogacony  został  w  okresie  późniejszym  przez  przyjęcie  bogów  greckich.  Do  wielkiego  znaczenia  doszli  kapłani,  którzy  rozwinęli  umiejętność  przepowiadania  przyszłości  z  lotu  ptaków  lub  z  wnętrzności  zwierząt. 

Zakończywszy  prawdopodobnie  w  600  r. p.n.e.  podbój  właściwej  Etrurii  rozpoczęli  Etruskowie  dalsze  podboje  posuwając  się  zarówno  na  północ,  jak  i  na  południe,  organizując  łupieskie  wyprawy  pod  przewodnictwem   możnych   rodów  sięgnęli  najpierw  poza  pasmo  Apeninów, następnie  zaś  przekroczyli  rzekę  Pad  zakładając  tu  wedle  tradycji  12  miast.  Niektóre  z  nich  doszły  do  wielkiego  znaczenia  np.  Felsina  (Bolonia),  Melpum  (Mediolan),  Mantua  czy  Rawenna.  Wcześniej  niż  na  północy  zaznaczył  się  wpływ  Etrusków  na  południu.  Najpierw  opanowali  terytorium  plemienia  Falisków,  silnie  skolonizowali  Kampanię  sięgając  do  Lancjum  i  zajmując  Rzym.  Niewątpliwie  dysponowali  Etruskowie  silną  flotą.  Wprawdzie  ich  miasta  położone  były  w  pewnej  odległości  od  morza,  to  jednak  dysponowały  one  portami  morskimi. 

W toku swej ekspansji  natrafili   Etruskowie   na   konkurencję   Greków.  By   złamać   przeciwników  sprzymierzyli  się  z  Kartagińczykami  i  zdołali  w  540  r. p.n.e.  dzięki  sukcesowi  odniesionemu  pod  Alalią  na  Korsyce,  powstrzymać  dalszy  napór  Greków  na  zachód.  Ten  sukces  wywołał  chęć  do  wyparcia  Greków  z  Kampanii,  ale  tutaj  w  bitwie  pod  Kyme  w  525  r. p.n.e.  Etruskowie  ponieśli  klęskę.  Walki  z  Grekami  zaczęły  osłabiać  Etrusków,  którzy  na  opanowanych  przez  siebie  obszarach  stanowili  tylko  drobną  mniejszość.  Prawdopodobnie  konkurencja  handlowa  doprowadziła  do  powstania  sporów  między  poszczególnymi  miastami  etruskimi,  a  to  spowodowało  rozluźnienie  spoistości  związku.  Nowym  czynnikiem,  który  zaważył  na  dalszej  historii  Italii   był  wzrost  aktywności  rodzimej  ludności. 

Walka  Etrusków  z  Grekami wyniszczyła  siły  obu  napływowych  społeczeństw  i  popchnęła  Greków  do  szukania  pomocy  u  Italików.  Ci  tymczasem  zaczęli  przezwyciężać  rozbicie  plemienne  i  tworzyć  zawiązki  organizmów  państwowych  zdolnych  do  podjęcia  walki  z  najeźdźcami.  Korzystne  zwłaszcza  warunki  do  tej  walki  wytworzyły  się  na  nizinie  leżącej  przy  ujściu  rzeki  Tybru,  zamieszkanej  przez   plemię   Latynów,   gdzie   do  pewnego  znaczenia  doszło  miasto  Rzym. Podbój  etruski  przekształcił  je  politycznie  i  kulturalnie.  Umocnieniu  uległa  władza  królewska,  wprowadzono  też  wtedy  oznaki  władzy  przyjęte  później  i  zachowane  w  okresie  republikańskim – rózgi  liktorów  i  krzesło  z  kości  słoniowej.  Rzym  stawał  się  miastem  o  silnej  władzy  wykonawczej,  co  dawało  mu  przewagę  nad  drobnymi  osadami  latyńskimi. 

Za  panowania  królów  etruskich  stanął  Rzym  na  czele  Związku  Miast  Latyńskich,  a  umacniając  swe  stanowisko  zdobył  kilka  okolicznych  miejscowości,  w  tym  przy  ujściu  Tybru,  gdzie  powstać  miał  później  port  Ostia.  Znaczne  korzyści  czerpali  Rzymianie  z  eksploatacji  salin  położonych  nad  brzegiem  morza  i  sprzedaży  poszukiwanej  w  środkowej  Italii  soli  transportowanej  traktem   via   Salaria.   Przeobrażeniu   uległa    również    kultura    materialna ludności.  Obok  chat  glinianych  pojawiły  się  budowle  kamienne,  zwłaszcza  świątynie.  Najobszerniejszą  z  nich – świątynię  Jowisza  zbudowano  na  Kapitolu,  jednym  z  siedmiu  wzgórz.  Czczono  też  tam  zresztą  na  wzór  etruski  trójcę  bóstw  tzw.  triadę  kapitolińską :  Jowisza,  Junonę  i  Minerwę,  a  wyobrażenia  ich  były  już  antropomorficzne,  a  nie  jak  wcześniej  pod  postacią    sił    natury.    Bagnisko    u    stóp    Kapitolu    odwodniono,    a    na  uzyskanym  w  ten  sposób  miejscu  założono  pierwsze  forum  czyli  rynek. 

Pod  wpływem  etruskim  powstał  osobny  urząd  kapłanów.  Lecz  mimo  tak  znacznego  wpływu  etruskiego  Rzym  zachował  swój  rodzimy  język,  a  napisów  etruskich,  poza  jednym  wyjątkiem  jak  dotąd  w  Rzymie  nie  znaleziono.  Jednak  dziedziną,  którą  całkowicie  opanowali  Etruskowie  była  architektura  wraz  z  inżynierią.  Pod  ich  wpływem  powstała  klasyczna  świątynia  rzymska  oraz  sztuka  stanowiąca  ciekawą  kombinację  etruskiej  oryginalności  z  naśladownictwem  obcych  wzorów.  Etruska  rzeźba,  zwłaszcza  terakotowa  była  podziwiana  w  starożytności  i  także  dzisiaj  budzi  zachwyt.  Brak  jedności  miast  etruskich  sprawił,  że  po  zniszczeniu  Wejów  i  nakłonieniu  Caere  do  dobrowolnego  zawarcia  sojuszu,  Rzymianie  byli  w  stanie  stopniowo  wchłonąć  duże  miasta  etruskie. 

Rzym  nie  prowadził  wojny  z  Etrurią  jako  taką.  Uzależnienie  od  niego  miast  etruskich  było  procesem  stopniowym.  Rzymowi  ułatwiły  zadanie  dwie  okoliczności.  Pierwsza  to  ta,  że  arystokracja  rzymska  w  dużym  stopniu  była  pochodzenia  etruskiego.  Druga,  że  klasy  rządzące  w  Etrurii  same  doszły  do  przekonania,  że  ich  interesy  są  związane  z  Rzymem.  Poddawały  się  więc  Rzymowi  jedne  miasta  po  drugich.  Rzym  ofiarował  im  całą  serię  rozmaitych  statusów  prawnych,  tak  że  około  100  r. p.n.e.  wszystkie  większe  miasta  Etrurii  stały  się  częścią  rzymskiej  organizacji  na  terenie  Italii.  Tak  więc  Etruskowie  zostali  w  końcu  włączeni  w  uniwersalny  świat  rzymski,  a  ich  wkład  w  tworzenie  tego  świata  nie  może  być  nie  doceniony.