Rzym

W 2 połowie II tysiąclecia p.n.e. do zamieszkałej przez ludność nieindoeuropejską Italii dotarły pierwsze ludy indoeuropejskie. Ok. 1200 p.n.e. przez Alpy wtargnęła na półwysep pierwsza grupa plemion italskich (Italików) — latyno-faliska (Latynowie, Faliskowie), po niej zaś druga — umbryjsko-sabelska (m.in. Umbrowie, Marsowie, Pelignowie, Wolskowie, oraz Samnici, Sabinowie, Kampanowie, Lukanowie, Brucjowie). We wschodniej części Niziny Padańskiej mieli swoje siedziby Wenetowie. W półnozachodniej części dzisiejszych Włoch i na wyspach utrzymali się nieindouropejscy Ligurowie, Sardowie, Sykulowie i Elamowie (dwa ostanie ludy na Sycylii). 

W początkach I tysiąclecia do Italii dotarli Etruskowie, lud prawdopodobnie pochodzenia zachodnioazjatyckiego,   którego   wysoka   kultura   i   potęga  polityczna (m.in. uzależnienie Lacjum, w tym Rzymu, i podbój Kampanii) osiągnęła swoje apogeum w VI i V w. p.n.e. W 1. połowie I tysiąclecia w północnej Italii rozwijała się powiązana z Etruskami kultura Villanova, z którą wiążą się początki epoki żelaza na półwyspie. Etruskowie, zwani także Tyrrenami (gr. Tyrrhenoi, etruskie Rasenna, łac. Etrusci) byli ludem starożytnym w środkowej Italii, uformowanym między XI a IX w. p.n.e. Jego pochodzenie wzbudza dyskusje. Kultura Etrusków, wykazująca wpływy wschodnie i greckie, a rozwijająca  się  w  sposób  oryginalny, wywarła duży wpływ na kulturę rzymską (m.in. na niektóre instytucje ustrojowe, insygnia władzy, np. fasces). Religia Etrusków przetrwała w dużej mierze w rzymskiej religii, m.in. w triadzie bogów — Tinia (rzym. Jowisz), Uni (Junona), Menrva (Minerwa), w formalizmie rytuału religijnego i wieszczbiarstwie. Ok. 1000 p.n.e. z terenów półwyspu Bałkańskiego przybyły plemiona illiryjskie, które zasiedliły przede wszystkim dzisiejszą Apulię (Japygowie). W VIII w. rozpoczęła się na szeroką skalę grecka kolonizacja południowych wybrzeży półwyspu (Tarent, Sybaris, Kroton, Neapol, Pestum) i Sycylii (Syrakuzy, Akragas, Naxos, Selinunt). Siła i bogactwo tych miast przydały południowej Italii i Sycylii miano Wielkiej Grecji.

W końcu V w. z północy wtargnęły do Italii celtyckie plemiona Gallów, którzy opanowali Nizinę Padańską (późniejsza Galia Cisalpina), a ich łupieżcze wyprawy docierały do Lacjum i Kampanii. W licznych wojnach V–III w. p.n.e. republika rzymska zdołała podbić lub uzależnić na stałe Półwysep Apeniński, z czasem nazwany Italią (początkowo miano to nosiła tylko jego południowa część) i uczyniła z niego wkrótce centrum imperium obejmującego cały basen Morza Śródziemnego.

Galeria zdjęć